Mocht het u ontgaan zijn, Caroline Gennez heeft onlangs een boek geschreven: De Verschilligen, waarin ze zich, zoals het een goeie politicus betaamt, over onze samenleving buigt. We hebben het boek niet gelezen, maar wat steeds maar weer aangehaald werd in interviews en krantenartikels, was dat ze pleit voor een andere visie op ons onderwijs en scholingssysteem. Fijn. Laten we even vergeten dat de uitgave van het boek tactisch gekozen is met de verkiezingen in aantocht (wat uiteraard haar goed recht is) Elk moment waarop iemand probeert een debat ter sprake te brengen of verder te zetten zou moeten verwelkomd worden. Zeker in tijden waar beslissingen steeds verder weg van het individu worden genomen, zoals bijvoorbeeld in het onverkozen Europese Commissie-systeem.
Nu goed, alle 'lofbetuigingen' (we moeten nu ook niet overdrijven) ten spijt, is het nog maar te zien of dit debat na de verkiezingen een vervolg zal krijgen of terug in de onderste schuif zal belanden. Wie niks hoorde over Gennezs bedenkingen en voorstellen kan het interview dat ze onlangs gaf op Radio 1 nog eens beluisteren.
We zullen hier niet specifiek ingaan op haar voorstellen zelf. Daarvoor hebben we ten eerste het boek niet gelezen en ten andere lijkt zo'n afbraak dan wel goedkeuring van haar ideeën te beperkend voor dit onderwerp. In plaats van samen in het zwembad te duiken met Caroline (u mag zelf met afgrijzen of kirrend genot nadenken over deze fantasie) willen we eerder een sprong in de grote oceaan wagen, waar we meer ruimte en plaats hebben. Waar er meer diversiteit is. Waar we verder kunnen kijken dan de grenzen van het zwembad. Waar we golven kunnen maken. En waar we bepaalde onderstromen kunnen aanwijzen die ons eventueel tot nadenken kunnen doen stemmen.
Voor we echter dieper ingaan op onderwijs en de mogelijke 'goeie' en 'slechte' kanten, moeten we benadrukken dat hetgeen aan bod zal komen niet bedoeld is als persoonlijke aanval, gericht tegen leerkrachten en docenten allerhande. Het is niet omdat er kritische vragen gesteld worden over een systeem dat daarom iedereen die werkt in datzelfde systeem boter op het hoofd heeft. De druk om mee te draaien, moeilijkheden qua tijd en curriculum, steeds grotere klassen,... Het werk van een pedagoog is geen luizenleven. Voor grote, volgepakte klassen staan is niet evident als je de geschreven - en ongeschreven - regels van het systeem dient te volgen (en er zijn genoeg rebellen die de krachtmeting met het systeem verliezen) Laat staan dat je nog afstand kan nemen om kritisch het systeem onder de loep te nemen. Trouwens, waarom zou je op een innovatieve manier nadenken over educatie als je eigen ervaring hetzelfde systeem is?
Educatie en scholing
I have never let my schooling interfere with my education - Mark Twain
We zullen hier niet specifiek ingaan op haar voorstellen zelf. Daarvoor hebben we ten eerste het boek niet gelezen en ten andere lijkt zo'n afbraak dan wel goedkeuring van haar ideeën te beperkend voor dit onderwerp. In plaats van samen in het zwembad te duiken met Caroline (u mag zelf met afgrijzen of kirrend genot nadenken over deze fantasie) willen we eerder een sprong in de grote oceaan wagen, waar we meer ruimte en plaats hebben. Waar er meer diversiteit is. Waar we verder kunnen kijken dan de grenzen van het zwembad. Waar we golven kunnen maken. En waar we bepaalde onderstromen kunnen aanwijzen die ons eventueel tot nadenken kunnen doen stemmen.
Voor we echter dieper ingaan op onderwijs en de mogelijke 'goeie' en 'slechte' kanten, moeten we benadrukken dat hetgeen aan bod zal komen niet bedoeld is als persoonlijke aanval, gericht tegen leerkrachten en docenten allerhande. Het is niet omdat er kritische vragen gesteld worden over een systeem dat daarom iedereen die werkt in datzelfde systeem boter op het hoofd heeft. De druk om mee te draaien, moeilijkheden qua tijd en curriculum, steeds grotere klassen,... Het werk van een pedagoog is geen luizenleven. Voor grote, volgepakte klassen staan is niet evident als je de geschreven - en ongeschreven - regels van het systeem dient te volgen (en er zijn genoeg rebellen die de krachtmeting met het systeem verliezen) Laat staan dat je nog afstand kan nemen om kritisch het systeem onder de loep te nemen. Trouwens, waarom zou je op een innovatieve manier nadenken over educatie als je eigen ervaring hetzelfde systeem is?
Educatie en scholing
I have never let my schooling interfere with my education - Mark Twain
We durven het wel eens vergeten, zo gewend als we zijn aan de gevestigde orde, maar er is een wezenlijk verschil tussen scholing en educatie. Dat dit meer is dan wat semantische muggenzifterij wordt snel duidelijk als je er enkele gedachte-experimenten op nahoudt. Iemand die zoals een Pavloviaanse hond wordt afgericht om recht te springen bij het geluid van een bel, zouden we dat 'scholing' of eerder 'educatie' noemen? Of een kind dat door zijn uitvoerig vertellende overbuur intellectueel uitgedaagd wordt om zich te verdiepen in de historische bibliotheek die de man bezit. Nog eens, zouden we dat 'scholing' of eerder 'educatie' noemen? Er zit een belangrijk aspect van wilsbeschikking vervlochten in de definitie van school en educatie, waarbij de eerste eerder onvrij aanvoelt en de laatste een vrije keuze lijkt in te houden. Wat uiteraard een persoonlijk aanvoelen is. Maar zelfs als die gevoelswaarde bij jou niet aanwezig is, zal je misschien wel aanvaarden dat er een groot verschil is tussen iets wat je moet leren' en iets wat je wil leren.
Ooit was 'school' een woord voor leergierige geesten die in het Atheense oude Griekenland in hun vrije tijd (of σχολή) samen in discussie traden en nadachten. Iets wat drastisch veranderd is met de opkomst van de school die we vandaag kennen. School is verplicht. Niet naar school gaan, heet spijbelen, een concept dat vroeger in datzelfde oude Athene niet bestond. Je leerde omdat je wou leren. Je leerde omdat het ontwikkelen van je geest stimulerend was. Je leerde omdat je het kon. Gezien de lange saaie uren die de meeste van ons doorbrengen op school, lijkt die - schijnbaar utopische - gedachte iets wat met het zand der tijd vervlogen is. Zijn er redenen waarom ons systeem zo vloekt met dit oude ideaal? Waarom school eerder doet denken aan een school vissen dan aan die vrije mensen die tijdens hun 'school' elkaar intellectueel prikkelden in de tuinen van Athene?
Ooit was 'school' een woord voor leergierige geesten die in het Atheense oude Griekenland in hun vrije tijd (of σχολή) samen in discussie traden en nadachten. Iets wat drastisch veranderd is met de opkomst van de school die we vandaag kennen. School is verplicht. Niet naar school gaan, heet spijbelen, een concept dat vroeger in datzelfde oude Athene niet bestond. Je leerde omdat je wou leren. Je leerde omdat het ontwikkelen van je geest stimulerend was. Je leerde omdat je het kon. Gezien de lange saaie uren die de meeste van ons doorbrengen op school, lijkt die - schijnbaar utopische - gedachte iets wat met het zand der tijd vervlogen is. Zijn er redenen waarom ons systeem zo vloekt met dit oude ideaal? Waarom school eerder doet denken aan een school vissen dan aan die vrije mensen die tijdens hun 'school' elkaar intellectueel prikkelden in de tuinen van Athene?
Educatie door emulatie
Misschien herinner je deze gedachte nog toen we intellectuele eigendom bespraken. Creativiteit bestond uit emulatie of kopie-gedrag, variatie en combinatie. Leren, waarbij de nadruk ligt op het ontwikkelen van nieuwe gedachten, is in se hetzelfde als creativiteit. Het gaat hier dan niet om repetitief iets herhalen om het naderhand als een robot terug te declameren. Wat op zich geen kwaad kan. Soms wil je vlug en kordaat een aantal termen, adressen, telefoonnummers,... voorbeelden genoeg, memoriseren en dan is elke blok of mnemotechnische manier goed om de taak tot een goed einde te brengen. Maar echt leren. Het snappen. Overzicht. Begrip. Daarvoor is een geheel andere methode nodig. Zo'n leren kan je niet gedrild krijgen. Daarvoor kan je niet peilen met meerkeuzevragen of woorden die ingevuld dienen te worden. Echt leren, diep leren is creatief.
Als we daadwerkelijk iets wezenlijk willen 'leren' over ons systeem, lijkt het dus niet slecht om mensen met ervaring en inzicht te emuleren. Of op zijn minst te zwemmen in de onderstromen die ze aanreiken.
Hierna volgen enkele fragmenten van verschillende leraren, leersituaties, schrijvers,... die allemaal vanuit hun eigen visie ons iets kunnen bijbrengen over 'scholing' en 'educatie' (allemaal zijn ze intrigerend maar de Japanse documentaire is een ontroerende aanrader)
Misschien herinner je deze gedachte nog toen we intellectuele eigendom bespraken. Creativiteit bestond uit emulatie of kopie-gedrag, variatie en combinatie. Leren, waarbij de nadruk ligt op het ontwikkelen van nieuwe gedachten, is in se hetzelfde als creativiteit. Het gaat hier dan niet om repetitief iets herhalen om het naderhand als een robot terug te declameren. Wat op zich geen kwaad kan. Soms wil je vlug en kordaat een aantal termen, adressen, telefoonnummers,... voorbeelden genoeg, memoriseren en dan is elke blok of mnemotechnische manier goed om de taak tot een goed einde te brengen. Maar echt leren. Het snappen. Overzicht. Begrip. Daarvoor is een geheel andere methode nodig. Zo'n leren kan je niet gedrild krijgen. Daarvoor kan je niet peilen met meerkeuzevragen of woorden die ingevuld dienen te worden. Echt leren, diep leren is creatief.
Als we daadwerkelijk iets wezenlijk willen 'leren' over ons systeem, lijkt het dus niet slecht om mensen met ervaring en inzicht te emuleren. Of op zijn minst te zwemmen in de onderstromen die ze aanreiken.
Hierna volgen enkele fragmenten van verschillende leraren, leersituaties, schrijvers,... die allemaal vanuit hun eigen visie ons iets kunnen bijbrengen over 'scholing' en 'educatie' (allemaal zijn ze intrigerend maar de Japanse documentaire is een ontroerende aanrader)
De drie heren die hierboven aan bod komen hebben allemaal hun eigen visie, maar lijken toch verenigd in de manier waarop ze kijken naar onderwijs en educatie. Echt leren draait niet om feitjes repeteren tot je ze als een robot terug kunt opzeggen. Echt leren draait om het echte leven: verantwoordelijkheid, samenwerking, leren omgaan met emoties,... En daar horen geen standaard testen of punten bij, die voornamelijk peilen naar hoe goed iemand is in testen of het behalen van punten. Dat wil niet zeggen dat educatie verstokt is van uitdagingen. Zoals Gatto het beschrijft in zijn individuele overeenkomst met zijn studenten. Je schrijft elke dag wat je wou bewerkstelligen en zelfs als je twintig keer niet slaagt in je opzet en pas de 21e keer wel, is zoiets geweldig leerrijk. Of zoals het vlot dat de kinderen in de Japanse school zelf dienden te bouwen. Met eigen middelen en eigen ideeën. Niet door een leraar die alles vanuit een autoritaire en alwetende positie aanreikt.
Als we persoonlijk een amalgaam zouden maken van de belangrijkste aspecten die deze drie heren aanreiken is het dit. Een: vergeet het idee dat je via een uniforme eenheidsworst met standaard testscores en uniforme curricula kinderen kunt opleiden tot uitmuntendheid. Elk kind is een individu en in principe zouden er evenveel leerplannen moeten zijn als er leerlingen zijn. Liefst een leerplan dat zelf door het kind mee vorm gegeven wordt.
Twee: leren en educatie draait om véél meer dan feitenkennis. Leven draait immers om veel meer dan kennis of feitenfetisjisme. Verdriet, geluk, verantwoordelijkheid, zelfkennis,... horen allemaal bij de 'school van het leven'. Uiteraard gaat deze leerschool verder naast de officiële uren, maar ze loopt ook door tijdens de officiële uren. Dingen als empathie, geluk, samenwerking kunnen geleerd worden op school. Voor zij die pleiten voor een 'neutrale' school, kunnen we alleen maar opbrengen dat het hele systeem van IQ-peilingen en testscores, goede en slechte leerlingen, de leraar heeft altijd gelijk,.... bijdragen tot een competitief schoolmilieu en in die mate evenveel extra-curriculaire lessen leert aan zijn leerlingen. Of dat de juiste lessen zijn, is iets anders...
Drie: Kinderen leren door zelfstandig iets te proberen, door af en toe een risico te nemen en er voor te gaan. Waarvoor het schoolklimaat van vandaag minder goed werkt. Als mensen letten op punten, krijgt de activiteit die punten als doel. En draait het niet meer om de activiteit zelf. Een risico kan mooie resultaten geven, maar evengoed faliekant mislukken (wat in de praktijk waarschijnlijk méér leerzaam is)
Vier: Je leert iets door ermee bezig te zijn. Daardoor staat er op goed leren, op daadwerkelijk iets snappen geen tijdsspanne. De beste lessen leer je door ermee verder te gaan tot je het begrijpt (of dat nu een probleem is van 'maten' en 'meten' of iets anders) Te vaak zie je mensen die een concept niet begrijpen en voor de rest van het jaar hun wagon niet meer kunnen aanhaken bij de trein die zijn vast schema draait.
Vijf: interesse is belangrijk. Het klinkt logisch als je erbij stilstaat, maar geïnteresseerd zijn om iets te leren, werkt infinitesimaal beter dan gedwongen worden om iets te leren. Niemand voelt zich graag als een pion die weinig keuze heeft over wat hij doet. En toch verplichten we jongeren om op gestelde, vaste tijden zich te verdiepen in een voorafgekozen onderwerp. Niet alleen het onderwerp ligt vast, de gegeven materie is nauwkeurig voorbereid.
En zes: misschien wel de belangrijkste les. Er zijn alternatieven! Laat niemand vertellen dat 'het misschien niet allemaal perfect is, maar dat wat we hebben uiteindelijk toch het beste systeem is dat bestaat'. Meta-onderzoeken over coöperatieve dan wel competitieve schoolomgevingen pleiten unisono in het voordeel van de eerste. Gatto, de leraar uit het eerste filmpje, verklaarde ooit in een interview dat hij op de verschillende scholen waar hij les gaf (of het nu de 'betere' gezinnen waren of de 'projects' (waar over het algemeen het niveau lager was) hij hetzelfde curriculum bekeek en dezelfde idiosyncratische aanpak had van geïndividualiseerde aanpak, verantwoordelijkheid, zelfkennis, uitdaging,... En het voor hem duidelijk werd dat de klassieke ideeën over slechte studenten en goeie studenten weinig grond hadden. De 'domme' kinderen waren vaak evenzeer in staat tot diepe gedachten. Het is dus niet omdat iets al jaren op een bepaalde manier loopt, dat het altijd zo hoeft te blijven. We mogen niet denken dat routine hetzelfde is dan een wetmatige waarheid.
Een goeie school voor een goeie economie
Als we persoonlijk een amalgaam zouden maken van de belangrijkste aspecten die deze drie heren aanreiken is het dit. Een: vergeet het idee dat je via een uniforme eenheidsworst met standaard testscores en uniforme curricula kinderen kunt opleiden tot uitmuntendheid. Elk kind is een individu en in principe zouden er evenveel leerplannen moeten zijn als er leerlingen zijn. Liefst een leerplan dat zelf door het kind mee vorm gegeven wordt.
Twee: leren en educatie draait om véél meer dan feitenkennis. Leven draait immers om veel meer dan kennis of feitenfetisjisme. Verdriet, geluk, verantwoordelijkheid, zelfkennis,... horen allemaal bij de 'school van het leven'. Uiteraard gaat deze leerschool verder naast de officiële uren, maar ze loopt ook door tijdens de officiële uren. Dingen als empathie, geluk, samenwerking kunnen geleerd worden op school. Voor zij die pleiten voor een 'neutrale' school, kunnen we alleen maar opbrengen dat het hele systeem van IQ-peilingen en testscores, goede en slechte leerlingen, de leraar heeft altijd gelijk,.... bijdragen tot een competitief schoolmilieu en in die mate evenveel extra-curriculaire lessen leert aan zijn leerlingen. Of dat de juiste lessen zijn, is iets anders...
Drie: Kinderen leren door zelfstandig iets te proberen, door af en toe een risico te nemen en er voor te gaan. Waarvoor het schoolklimaat van vandaag minder goed werkt. Als mensen letten op punten, krijgt de activiteit die punten als doel. En draait het niet meer om de activiteit zelf. Een risico kan mooie resultaten geven, maar evengoed faliekant mislukken (wat in de praktijk waarschijnlijk méér leerzaam is)
Vier: Je leert iets door ermee bezig te zijn. Daardoor staat er op goed leren, op daadwerkelijk iets snappen geen tijdsspanne. De beste lessen leer je door ermee verder te gaan tot je het begrijpt (of dat nu een probleem is van 'maten' en 'meten' of iets anders) Te vaak zie je mensen die een concept niet begrijpen en voor de rest van het jaar hun wagon niet meer kunnen aanhaken bij de trein die zijn vast schema draait.
Vijf: interesse is belangrijk. Het klinkt logisch als je erbij stilstaat, maar geïnteresseerd zijn om iets te leren, werkt infinitesimaal beter dan gedwongen worden om iets te leren. Niemand voelt zich graag als een pion die weinig keuze heeft over wat hij doet. En toch verplichten we jongeren om op gestelde, vaste tijden zich te verdiepen in een voorafgekozen onderwerp. Niet alleen het onderwerp ligt vast, de gegeven materie is nauwkeurig voorbereid.
En zes: misschien wel de belangrijkste les. Er zijn alternatieven! Laat niemand vertellen dat 'het misschien niet allemaal perfect is, maar dat wat we hebben uiteindelijk toch het beste systeem is dat bestaat'. Meta-onderzoeken over coöperatieve dan wel competitieve schoolomgevingen pleiten unisono in het voordeel van de eerste. Gatto, de leraar uit het eerste filmpje, verklaarde ooit in een interview dat hij op de verschillende scholen waar hij les gaf (of het nu de 'betere' gezinnen waren of de 'projects' (waar over het algemeen het niveau lager was) hij hetzelfde curriculum bekeek en dezelfde idiosyncratische aanpak had van geïndividualiseerde aanpak, verantwoordelijkheid, zelfkennis, uitdaging,... En het voor hem duidelijk werd dat de klassieke ideeën over slechte studenten en goeie studenten weinig grond hadden. De 'domme' kinderen waren vaak evenzeer in staat tot diepe gedachten. Het is dus niet omdat iets al jaren op een bepaalde manier loopt, dat het altijd zo hoeft te blijven. We mogen niet denken dat routine hetzelfde is dan een wetmatige waarheid.
Een goeie school voor een goeie economie
Het onderwijs zoals we dat vandaag kennen stamt - buiten enkele 'tweaks' - uit de industriële revolutie. Wat je kan zien aan het systematische systeem van massaproductie waar het op gestoeld is. Kinderen worden opgeleid in batches van hetzelfde jaar. Als iemand tegenover zijn batch-genoot op een bepaalde leeftijd minder goed is in lezen, zal deze een stempel krijgen van slechte student. Als iemand geen uitdagingen aantreft in zijn batch en het allemaal 'vanzelf' lijkt te gaan, zal deze zich vervelen en frustreren. Uniformisering leidt tot middelmaat. Niet alleen frustreert het mensen die in een welbepaalde kunde voor of achter die middelmaat zit, het bezit ook maar één algemeen leerplan (vooral in het lager onderwijs) waar iedereen zich aan dient te houden. We horen steeds maar weer dat ons onderwijs meer gericht moet zijn op de arbeidsmarkt. Zodat we bijvoorbeeld geen tienduizend historici hebben rondlopen als we er maar honderd nodig hebben. U kent het wel. Laten we even vergeten dat educatie en opvoeding in een gezond systeem om veel méér draait dan het economisch bestel in stand te houden. Kunnen we mensen echt africhten/trainen voor een welbepaalde job in de toekomst? (bijvoorbeeld binnen twintig jaar) Als we geen enkel idee hebben hoe die toekomst er zal uitzien?
Onderwijs is op dezelfde wijs georganiseerd als het industrieel model, wat logischerwijze ook zo zijn voordelen heeft. Voor dat industrieel model dan. Kinderen repetitief dezelfde handelingen ad nauseam laten herhalen is uiteraard een goede leerschool voor een werkomgeving die zodanig gecompartementaliseerd en geautomatiseerd is dat de vereiste handelingen uitblinken in efficiëntie, herhalingen en - voor degene die het dient uit te voeren - saaiheid. Het is makkelijker om je werkvolk gedwee van negen tot vijf te laten werken (een werkattitude die in vroegere tijden moeilijker te verwezenlijken was) als ze ervoor al jaren gewoon zijn om van half 9 tot vier te 'werken'. Performancetests, quota die behaald dienen te worden, luisteren naar de autoriteit van de baas,... Het is niet moeilijk om parallellen te zien. Waardoor je misschien bij een reden komt waarom zo'n systeem zo moeilijk te veranderen is. It's the economy, stupid!
De paradox is dat er in onze nabije economische toekomst meer en meer flexibiliteit en creativiteit nodig is. We geven het toe, vaak lijkt zoiets een verdoken eufemisme te zijn voor meer voordelige arbeidsvoorwaarden voor de werkgever. Maar er schuilt een grote grond van waarheid in deze stelling. We staan voor enkele technologische revoluties (waarover een volgende keer meer) die het potentieel hebben om drastisch ons economisch bestel te veranderen. In zo'n wereld van technologische verandering zijn we allemaal meer gebaat met creativiteit en innovatie dan met onderdanigheid en standvastigheid. 'Allemaal' met voorbehoud van de top dogs, voor wie - en dat is te allen tijde zo geweest - liever het status quo bewaren of, indien dit niet mogelijk is, een verandering die in se niets verandert aan het klassensysteem waar zij voordeel bij hebben (wat voor soort klassensysteem je dan ook hebt)
Misschien is het tijd voor mensen om zelf na te denken over school en niet blind mee te stappen in een curriculum en onderwijssysteem dat ergens in een bureaucratisch achterkamertje wordt beslist. Wat vinden wij belangrijk? En hoe geven we zoiets vorm? We hebben allemaal baat bij een educatie (om even te antwoorden op de titel van dit stuk) Welke vorm die educatie aanneemt, ligt evenwel open.
(Kijk zeker bij de extra's waar nog enkele interessante impulsen/ideeën/gesprekken overgebracht worden die enkel en alleen het debat dat ons Carolinetje startte kunnen verruimen)
Misschien is het tijd voor mensen om zelf na te denken over school en niet blind mee te stappen in een curriculum en onderwijssysteem dat ergens in een bureaucratisch achterkamertje wordt beslist. Wat vinden wij belangrijk? En hoe geven we zoiets vorm? We hebben allemaal baat bij een educatie (om even te antwoorden op de titel van dit stuk) Welke vorm die educatie aanneemt, ligt evenwel open.
(Kijk zeker bij de extra's waar nog enkele interessante impulsen/ideeën/gesprekken overgebracht worden die enkel en alleen het debat dat ons Carolinetje startte kunnen verruimen)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 Unported License.
Extra:
The Six-Lesson Schoolteacher - een essay door John Taylor Gatto over de zes onderhuidse lessen die een leerkracht bewust of onbewust overbrengt