Yes we can! Yes we can! (komaan, allemaal samen!) Yes we can! Yes we can! Kor-te slogan! Kor-te slogan! Stem op mij! Stem op mij!
Tot zover een korte samenvatting hoe politieke retoriek werkt. En nu mag u allemaal even rechtstaan om de suikerspin van valse hoop uit uw lijf te schudden. Het stof van de loze beloften weg te vegen. Het als kaf vermomde koren buiten te keilen. De verdorven dolfijn te verdrinken. De twaalfvingerige darm te ontvetten. En uw spreekwoordenboek erop na te lezen.
Retoriek: is er iets wat je er niet mee kan bereiken?
Tot zover een korte samenvatting hoe politieke retoriek werkt. En nu mag u allemaal even rechtstaan om de suikerspin van valse hoop uit uw lijf te schudden. Het stof van de loze beloften weg te vegen. Het als kaf vermomde koren buiten te keilen. De verdorven dolfijn te verdrinken. De twaalfvingerige darm te ontvetten. En uw spreekwoordenboek erop na te lezen.
Retoriek: is er iets wat je er niet mee kan bereiken?
We waren allemaal een tikkeltje starstruck toen Obama zijn opwachting maakte in het politieke pantheon. Welbespraakt, een air coolheid terwijl hij achteloos vliegen doodmepte en vooral een uitgesproken rationele mening. Een gewone weldenkende mens zowaar. Maar zijn belangrijkste troef was misschien wel wie hij niet was. Gedurende acht jaar leed de wereld aan acute Bushitis: een venijnige aandoening gekenmerkt door schurft, angstaanvallen, depressie en een onbedwingbare drang om iemand te slaan bij het zien van een witte voorgevel.
Alles wat Bush was, was Obama niet. Rijke Texaanse olieman versus burgerrechtenadvocaat uit Chicago. KKK-wasp-wit versus amalgaam-bruin. Nepotische fils-à-papa uit een Amerikaans dynastie-familie versus alledaagse Amerikaan van immigrantvader. Maar vooral het gevoel deed het grootste werk. Angst versus hoop. Na de nachtmerrie over zeven magere koeien, wou iedereen terug een steakje hoop en geluk. Natuurlijk ging Obama winnen. Hoe kon het ook anders? De inwoners van de VS (en met hen de hele wereld) smeekten bijna om een anti-Bush. Obama vroeg ons de hoop niet op te geven. En wij namen die hoop en gaven het in geschenkverpakking aan hem. Voila. Het was gebeurd. We konden terug op ons gat gaan zitten en wachten tot alles beter werd.
Een moderne held was geboren. Een held die alvast op één vlak anders is dan supervilain Bush. Hij kan het namelijk goed uitleggen. Voor een stuk dankzij een paar speechschrijvers. Uiteraard. Dat wil wel eens helpen. Maar de Texaanse ex-cheerleader-panache van Bush kon hij gelukkig overstijgen. In het oprakelen van onze hoop legden we alle cynisme naast ons neer en vergaten we een gouden waarheid in politiek. Zeggen dat je iets gaat doen is ontiegelijk veel makkelijker dan het werkelijk te moeten doen. En we durven vermoeden dat er hier en daar een politicus rondloopt die dit doorheeft. Wat Obama echter speciaal maakte/maakt was die quasi-heroïsche status die hij er aan wist te koppelen. Voor hij ook maar één daad als president had gesteld, kreeg hij al een nobelprijs voor de vrede op basis van enkele goedklinkende beloften. Omdat we hem geloofden. Zoals dat bij elke held het geval is.
Follow the leaders
Voor u het verkeerde idee zou krijgen; dit is geen afrekening met Barack Obama. Als u het gevoel heeft dat we enkele heilige huisjes op uw erf gesloopt hebben, willen we even respijt vragen. Er komt nog een heiliger huisje aan. Maar Obama is nu éénmaal een goede posterboy voor het onderwerp van vandaag. Ons vorig heldenverhaal ging over de celebcultuur en zijn protagonisten. Zij die het celebschap krijgen toegeworpen door de populaire cultuur te bevolken. Zij die doen alsof ze niet graag in de boekjes komen terwijl hun manager het volgende papparazzi-moment regelt. Zij die hun heldenstatus achter een 'goede zaak' scharen in de hoop dat hun volgelingen...wel ja, volgen. En nog wat meer aanbidding geven.
Heeft u politieke ambities? Klinkt het idee van zo'n volgelingen dan niet als muziek in uw oren? In plaats van verzuurde kiezers proberen paaien, een bende believers die je rotsvast vertrouwen. Voorbij de kritiek. Voorbij de ratio. Recht naar het hart. En het beste is: je hoeft mensen niet tegen hun zin in die positie te krijgen. Diep vanbinnen willen de meeste van ons dat gevoel. Niet de onzekerheid van het kritisch denken waarbij elk geloof onder de loep wordt genomen. Elke held van zijn voetstuk kan vallen. Gebogen onder het cynisme dat de hoop vlugger doet smelten dan een ijscocar in een supernova. Waarbij je vlug probeert alles binnen te slokken zodat je maar niet hoeft geconfronteerd te worden met het grote niets. Nee, we willen iemand om naar op te kijken. Altijd. Overal. Politieke helden zijn dan ook alomtegenwoordig. Volgt u even mee?
De Russische Hercules
Na Obama laten we graag die andere volksheld opdraven in onze geopolitieke poppenkast. De man die de Russische beer tussen zijn benen houdt en hem af en toe vervaarlijk laat grommen. Prins Vlad 'de spiets...', ik bedoel, Vladimir Putin, de Russische president. Uiteraard wordt Vlad in het Westen niet als held gezien. Integendeel. Aangezien hij een geopolitieke concurrent is van de Nato-maffia/clan uit het westen, wordt elke opportuniteit te baat genomen om hem te laten zien als megalomaan, intrigant, homofoob, autocratisch én liefhebber van Justin Bieber. Misschien niet het laatste, maar enkel omdat het zou vloeken met zijn homolesbihaatgramschapsgevoelens. Om maar te zeggen dat het nieuws over Vlad een nogal gekleurde blik geeft aan Putin. Wat niet altijd geheel onterecht is natuurlijk...
Alles wat Bush was, was Obama niet. Rijke Texaanse olieman versus burgerrechtenadvocaat uit Chicago. KKK-wasp-wit versus amalgaam-bruin. Nepotische fils-à-papa uit een Amerikaans dynastie-familie versus alledaagse Amerikaan van immigrantvader. Maar vooral het gevoel deed het grootste werk. Angst versus hoop. Na de nachtmerrie over zeven magere koeien, wou iedereen terug een steakje hoop en geluk. Natuurlijk ging Obama winnen. Hoe kon het ook anders? De inwoners van de VS (en met hen de hele wereld) smeekten bijna om een anti-Bush. Obama vroeg ons de hoop niet op te geven. En wij namen die hoop en gaven het in geschenkverpakking aan hem. Voila. Het was gebeurd. We konden terug op ons gat gaan zitten en wachten tot alles beter werd.
Een moderne held was geboren. Een held die alvast op één vlak anders is dan supervilain Bush. Hij kan het namelijk goed uitleggen. Voor een stuk dankzij een paar speechschrijvers. Uiteraard. Dat wil wel eens helpen. Maar de Texaanse ex-cheerleader-panache van Bush kon hij gelukkig overstijgen. In het oprakelen van onze hoop legden we alle cynisme naast ons neer en vergaten we een gouden waarheid in politiek. Zeggen dat je iets gaat doen is ontiegelijk veel makkelijker dan het werkelijk te moeten doen. En we durven vermoeden dat er hier en daar een politicus rondloopt die dit doorheeft. Wat Obama echter speciaal maakte/maakt was die quasi-heroïsche status die hij er aan wist te koppelen. Voor hij ook maar één daad als president had gesteld, kreeg hij al een nobelprijs voor de vrede op basis van enkele goedklinkende beloften. Omdat we hem geloofden. Zoals dat bij elke held het geval is.
Follow the leaders
Voor u het verkeerde idee zou krijgen; dit is geen afrekening met Barack Obama. Als u het gevoel heeft dat we enkele heilige huisjes op uw erf gesloopt hebben, willen we even respijt vragen. Er komt nog een heiliger huisje aan. Maar Obama is nu éénmaal een goede posterboy voor het onderwerp van vandaag. Ons vorig heldenverhaal ging over de celebcultuur en zijn protagonisten. Zij die het celebschap krijgen toegeworpen door de populaire cultuur te bevolken. Zij die doen alsof ze niet graag in de boekjes komen terwijl hun manager het volgende papparazzi-moment regelt. Zij die hun heldenstatus achter een 'goede zaak' scharen in de hoop dat hun volgelingen...wel ja, volgen. En nog wat meer aanbidding geven.
Heeft u politieke ambities? Klinkt het idee van zo'n volgelingen dan niet als muziek in uw oren? In plaats van verzuurde kiezers proberen paaien, een bende believers die je rotsvast vertrouwen. Voorbij de kritiek. Voorbij de ratio. Recht naar het hart. En het beste is: je hoeft mensen niet tegen hun zin in die positie te krijgen. Diep vanbinnen willen de meeste van ons dat gevoel. Niet de onzekerheid van het kritisch denken waarbij elk geloof onder de loep wordt genomen. Elke held van zijn voetstuk kan vallen. Gebogen onder het cynisme dat de hoop vlugger doet smelten dan een ijscocar in een supernova. Waarbij je vlug probeert alles binnen te slokken zodat je maar niet hoeft geconfronteerd te worden met het grote niets. Nee, we willen iemand om naar op te kijken. Altijd. Overal. Politieke helden zijn dan ook alomtegenwoordig. Volgt u even mee?
De Russische Hercules
Na Obama laten we graag die andere volksheld opdraven in onze geopolitieke poppenkast. De man die de Russische beer tussen zijn benen houdt en hem af en toe vervaarlijk laat grommen. Prins Vlad 'de spiets...', ik bedoel, Vladimir Putin, de Russische president. Uiteraard wordt Vlad in het Westen niet als held gezien. Integendeel. Aangezien hij een geopolitieke concurrent is van de Nato-maffia/clan uit het westen, wordt elke opportuniteit te baat genomen om hem te laten zien als megalomaan, intrigant, homofoob, autocratisch én liefhebber van Justin Bieber. Misschien niet het laatste, maar enkel omdat het zou vloeken met zijn homolesbihaatgramschapsgevoelens. Om maar te zeggen dat het nieuws over Vlad een nogal gekleurde blik geeft aan Putin. Wat niet altijd geheel onterecht is natuurlijk...
Jawel, u heeft dat goed gezien. Putin wordt voorgesteld als de Griekse held, Hercules. Om maar te zeggen dat ons onderwerp van vandaag niet volledig bij de haren gesleurd is. En dat die ruskies een genuanceerde blik hebben op hun leider. Ook de Guardian had een interessant artikel over hetzelfde onderwerp. Deze verering was volgens officiële berichten spontaan, maar we kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat deze intelligente man wel meer invloed heeft op die personencultus dan officieel wordt toegegeven. Niettemin speelt er sowieso nog een andere invloed mee. De sancties, veroordelingen en het misprijzen vanuit het buitenland zou wel eens een polariserend effect kunnen hebben. Waarbij sommige Russen zich net willen scharen achter een sterke leider en de verheerlijking kan beginnen. De Russische cultuur heeft dan ook andere waarden dan de Westerse (voor een interessante overschouwende kijk kan men terecht in Carroll Quigley's boek Tragedy and Hope, een dikke turf geschiedenis, die gelukkig in hapklare brok-vorm te vinden is op wikipedia)
Toch is de polarisatie tussen West en Oost minder zwart-wit dan het lijkt. Ook aan Westerse kant lijken er pro-Putin-fans te zijn.
Toch is de polarisatie tussen West en Oost minder zwart-wit dan het lijkt. Ook aan Westerse kant lijken er pro-Putin-fans te zijn.
Deze video bevat enkele scherpe, ons inziens, juiste aanklachten tegen de VS. Maar het lijkt alsof de maker ziende blind is voor de man Putin zelf, enkel en alleen omdat die gekant lijkt te zijn tegen de VS-politiek waar hij kritiek op heeft. De vijand van mijn vijand, weet je wel? Heel menselijk maar niettemin gebrekkig. Een tegenstander van een klootzak is niet noodzakelijk een held, maar ook gewoon een andere klootzak. Misschien zelfs één die jaloers is op de positie van de grotere klootzak.
Lopen we hier niet het gevaar terug dezelfde Westerse blik op te zetten? In hoeverre klopt dit eigenlijk? Enkele mediagenieke anti-Putin-verhalen van de laatste jaren worden dan ook telkens ongenuanceerd aan de man of vrouw in de straat gebracht. Zie bijvoorbeeld een andere kijk op het Pussy Riot fenomeen en de anti-homo-wet waarbij het duidelijk moge zijn dat mijn oma haar volkse wijsheid, wie 't eerste riekt, zijn holleke piekt, een diepe waarheid bezat. Ja, er is stront aan de Russische knikker, maar de Amerikaanse pot is zeker niet minder zwart. Het is duidelijk dat het hier om propaganda gaat. Anti-Putin-nieuws dat gericht is op de mensen in het Westen en in Rusland niet dezelfde weerklank vindt. Waar is die - heel terechte - afkeer van het schenden van mensenrechten als het gaat over geopolitiek strategische partners zoals Saudi-Arabië? Waar is die consternatie als het gaat over de eigen politiestaat en NSA-schandalen?
Wie echt iets wil bijleren, moet voorbij de media titbits gaan. Jawel, there is something rotten in the state of Russia. Maar om dat duidelijk uit te leggen heb je meer nodig dan enkele fotogenieke punkdames. Mogen we zo'n nieuws dan ook eens horen? Ipv de maximum-twee-minuten-nieuwsflashes? Onderstaande documentaire geeft een ontluisterend beeld over de manipulatie van terreuraanslagen eind jaren '90 die mede Vladimir Putin sterker in het zadel hielpen. En we horen eens mensen uit Rusland zelf. Wat we misschien wel eens meer zouden mogen doen.
Wie echt iets wil bijleren, moet voorbij de media titbits gaan. Jawel, there is something rotten in the state of Russia. Maar om dat duidelijk uit te leggen heb je meer nodig dan enkele fotogenieke punkdames. Mogen we zo'n nieuws dan ook eens horen? Ipv de maximum-twee-minuten-nieuwsflashes? Onderstaande documentaire geeft een ontluisterend beeld over de manipulatie van terreuraanslagen eind jaren '90 die mede Vladimir Putin sterker in het zadel hielpen. En we horen eens mensen uit Rusland zelf. Wat we misschien wel eens meer zouden mogen doen.
Krankjorum in Korea
Op naar onze volgende volkshelden. De leiders van de communistische, dan wel monarchistische staat Noord-Korea. Laten we eerlijk zijn; als het aankomt op buitenlandse reizen zal zelfs de meest avontuurlijke survivor toch twee keer nadenken vooraleer hij überhaupt een eerste keer wil nadenken om hiernaar toe te gaan. Noord-Korea lijkt dan ook op een geschifte narcist met agorafobie. Het land probeert zijn bevolking volledig af te schermen van de buitenwereld en mensen groeien op met de zekerheid dat hun land en bovenal leider (of die nu leeft of niet) de belangrijkste van de hele wereld en bij uitbreiding het multiversum zijn.
Op naar onze volgende volkshelden. De leiders van de communistische, dan wel monarchistische staat Noord-Korea. Laten we eerlijk zijn; als het aankomt op buitenlandse reizen zal zelfs de meest avontuurlijke survivor toch twee keer nadenken vooraleer hij überhaupt een eerste keer wil nadenken om hiernaar toe te gaan. Noord-Korea lijkt dan ook op een geschifte narcist met agorafobie. Het land probeert zijn bevolking volledig af te schermen van de buitenwereld en mensen groeien op met de zekerheid dat hun land en bovenal leider (of die nu leeft of niet) de belangrijkste van de hele wereld en bij uitbreiding het multiversum zijn.
Het is sowieso moeilijk om in de ziel te kijken van een volk of cultuur, maar in Noord-Korea is dat schier onmogelijk. Angst en aanbidding gaan zij aan zij en marcheren in de richting die de verlichte leider aangeeft. Zijn de mensen daadwerkelijk verliefd op hun mythische despoot? Na jaren van full metal jacket-opvoeding en ultrareinigende brainwashing? Of moet een merendeel glimlachend toneel spelen, terwijl hun kind de voeten van een foto van de leider kust? Of beide? Met daaropvolgend impliciet de vraag: zou een militaire inmenging van buitenaf gezien worden als redding of inmenging van booswichten in de ogen van de Koreaanse bevolking? (het Midden-Oosten geeft aan dat optie één niet zo evident is) Het toont dat een personencultus opbouwen een heftig dividend kan opleveren. Als je stoel al wankel is, hoeft men van buitenaf niet te hard te zagen om je van je troon te doen donderen. Maar je mag zagen zoveel je wil, als je door het volk op handen gedragen wordt, blijf je rustig op diezelfde troon.
Wat vast lijkt te staan, is dat de kracht van de dynastie momenteel lijkt te verwateren in het drijfzand van de genetica. Kim Il-Sung, de grondlegger van de Noord-Koreaanse staat was misschien nog de Koreaanse George Washington die de natie schiep, beschermde en leidde, maar met elke generatie lijkt die magie, van buitenaf gezien dan, meer en meer te verdwijnen. Wat de toekomst zal uitwijzen, lijkt onzeker.
Momenteel is de personencultus echter meer dan geschikt om nog eens onder de loep te nemen Onderstaande documentaire vertelt de geschiedenis van leider 2.0, Kim Jong Il, de vorige mecenas van dit vreemde land. Zal zijn zoon dezelfde 'succesvolle' carrière kunnen opbouwen die de vader maakte? Van onverwachte opvolger wegens te ongeschikt tot geschifte despoot die actrices liet ontvoeren omdat hij van films hield. Dr Evil, de held van een natie...
Wat vast lijkt te staan, is dat de kracht van de dynastie momenteel lijkt te verwateren in het drijfzand van de genetica. Kim Il-Sung, de grondlegger van de Noord-Koreaanse staat was misschien nog de Koreaanse George Washington die de natie schiep, beschermde en leidde, maar met elke generatie lijkt die magie, van buitenaf gezien dan, meer en meer te verdwijnen. Wat de toekomst zal uitwijzen, lijkt onzeker.
Momenteel is de personencultus echter meer dan geschikt om nog eens onder de loep te nemen Onderstaande documentaire vertelt de geschiedenis van leider 2.0, Kim Jong Il, de vorige mecenas van dit vreemde land. Zal zijn zoon dezelfde 'succesvolle' carrière kunnen opbouwen die de vader maakte? Van onverwachte opvolger wegens te ongeschikt tot geschifte despoot die actrices liet ontvoeren omdat hij van films hield. Dr Evil, de held van een natie...
Er zijn ongetwijfeld nog genoeg hedendaagse voorbeelden te vinden en parallellen kunnen en mogen inderdaad getrokken worden dichter bij huis. Af en toe komen er nu eenmaal begenadigde figuren naar voor bij wie, meestal voor beperkte tijd, zonneschijn en regenbogen uit de mond lijken te komen. Voorbij het intellect. Recht naar het hart. Maar onze interesse ligt dieper. Bij het wezen van dit heldendom. Vanwaar komt het? Wat zijn de kenmerken (charisma? angst? populisme?) van zo'n persoonlijkheidscultus? Om die zaken wat beter te onderzoeken gaan we onze blik richten op het verleden.
De eerste Man van Staal
Voor superman de man van staal genoemd werd, liep er al een andere rond. We hadden het hier eerder al over de Russische cultuur en zijn hang naar sterke leiders. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat vanaf de start van de Sovjetunie er gebruik gemaakt werd van het heldendomstatuut. Initieel ontstond die rond ideoloog Lenin, maar de echte cultus leek pas tot wasdom te komen rond zijn opvolger Stalin. Trouwens, een groot stuk van de Lenin-cultus werd net door Stalin gebruikt, toen Lenin het loodje had gelegd om zijn eigen ster harder te doen schitteren. Voor de rest mocht er maar één man op de voorgrond staan: Stalin. Elke andere concurrent werd vakkundig uitgeschakeld.
Naast zijn alomtegenwoordige aanwezigheid in media en het straatbeeld instigeerde Joseph een schrikbewind waar niemand zeker was over zijn positie. Of je nu familie was of getrouwe; elk moment kon je uit Stalins gratie vallen. In hoeverre Stalin echt een held was, is onduidelijk. Daarvoor leek hij zich net te veel te moeten beroepen op angst. De personencultus die hij zelf probeerde te vormen, lijkt nooit gedaan te hebben wat ze bij andere politieke helden wel doen. De mensen hielden niet van hem. Hij was misschien geliefd als held zoals een ontvoerde Stockholm-syndroomgewijs op zijn/haar aanvaller verliefd wordt. De ruwe vader die je elk etmaal een hardhandige beurt geeft met het ijzer van de riemsluiting. Uit ouderlijke liefde.
De eerste Man van Staal
Voor superman de man van staal genoemd werd, liep er al een andere rond. We hadden het hier eerder al over de Russische cultuur en zijn hang naar sterke leiders. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat vanaf de start van de Sovjetunie er gebruik gemaakt werd van het heldendomstatuut. Initieel ontstond die rond ideoloog Lenin, maar de echte cultus leek pas tot wasdom te komen rond zijn opvolger Stalin. Trouwens, een groot stuk van de Lenin-cultus werd net door Stalin gebruikt, toen Lenin het loodje had gelegd om zijn eigen ster harder te doen schitteren. Voor de rest mocht er maar één man op de voorgrond staan: Stalin. Elke andere concurrent werd vakkundig uitgeschakeld.
Naast zijn alomtegenwoordige aanwezigheid in media en het straatbeeld instigeerde Joseph een schrikbewind waar niemand zeker was over zijn positie. Of je nu familie was of getrouwe; elk moment kon je uit Stalins gratie vallen. In hoeverre Stalin echt een held was, is onduidelijk. Daarvoor leek hij zich net te veel te moeten beroepen op angst. De personencultus die hij zelf probeerde te vormen, lijkt nooit gedaan te hebben wat ze bij andere politieke helden wel doen. De mensen hielden niet van hem. Hij was misschien geliefd als held zoals een ontvoerde Stockholm-syndroomgewijs op zijn/haar aanvaller verliefd wordt. De ruwe vader die je elk etmaal een hardhandige beurt geeft met het ijzer van de riemsluiting. Uit ouderlijke liefde.
Een charismatische catastrofe
Onze tweede excursie gaat richting een kleine Oostenrijker die voor eeuwig en altijd snorrendragers en kapsels met een zijstreep negatief zal beïnvloeden. Als Stalin nummer twee zou halen op de bastaardschaal der recente wereldgeschiedenis, zou hij met stip op één staan. En toch is de man, Adolf Hitler, vrij onbekend. In de mate dat de meesten van ons een heel enge visie hebben ontwikkeld. Maar misschien hangt dit voor een stuk af van welke generatie je bent. Ons beeld toen we opgroeiden was er één van een man die hevig gesticulerend en halfschreeuwend Joden en andere Untermenschen verguisde terwijl wilde menigtes unisono Siech Heil riepen. En hoewel die aspecten zeer zeker aanwezig waren, was er nog een andere Hitler. Een Hitler die voor sommigen overkwam als een zeer charismatisch, welbespraakt en zelfzeker leidersfiguur. De beelden waar hij roept en tiert heeft u ongetwijfeld al genoeg gezien, maar laten we als voorbeeld een politieke speech bekijken, waar Hitler uitlegt waarom hij het duivelspact tussen Duitsland en Rusland opblies. Mochten we niet beter weten, lijkt hij bijna een goede staatsman. Beredeneerd. Respect voor afspraken. Rechtlijnig. Retoriek: is er iets wat je er niet mee kan bereiken? (ps: het volledige fragment is misschien wat lang. Het dient slechts als voorbeeld)
Onze tweede excursie gaat richting een kleine Oostenrijker die voor eeuwig en altijd snorrendragers en kapsels met een zijstreep negatief zal beïnvloeden. Als Stalin nummer twee zou halen op de bastaardschaal der recente wereldgeschiedenis, zou hij met stip op één staan. En toch is de man, Adolf Hitler, vrij onbekend. In de mate dat de meesten van ons een heel enge visie hebben ontwikkeld. Maar misschien hangt dit voor een stuk af van welke generatie je bent. Ons beeld toen we opgroeiden was er één van een man die hevig gesticulerend en halfschreeuwend Joden en andere Untermenschen verguisde terwijl wilde menigtes unisono Siech Heil riepen. En hoewel die aspecten zeer zeker aanwezig waren, was er nog een andere Hitler. Een Hitler die voor sommigen overkwam als een zeer charismatisch, welbespraakt en zelfzeker leidersfiguur. De beelden waar hij roept en tiert heeft u ongetwijfeld al genoeg gezien, maar laten we als voorbeeld een politieke speech bekijken, waar Hitler uitlegt waarom hij het duivelspact tussen Duitsland en Rusland opblies. Mochten we niet beter weten, lijkt hij bijna een goede staatsman. Beredeneerd. Respect voor afspraken. Rechtlijnig. Retoriek: is er iets wat je er niet mee kan bereiken? (ps: het volledige fragment is misschien wat lang. Het dient slechts als voorbeeld)
(ps: we hebben het niet te goed nagezocht (de inhoud zelf was immers belangrijker dan de bron) maar het dromerig muziekje op de achtergrond doet vermoeden dat voor de maker van deze video Hitler nog altijd een held is... iets wat wel meer voorkomt met 'geslaagde' persoonlijkheidscultussen)
Als er echter één video is die u bekijkt is, raden wij u deze aan. Laurence Rees, schrijver van het boek The Charisma of Adolf Hitler, gaat dieper in op dit belangrijk en vaak over het hoofd gezien gegeven van Hitlers charisma. Hoe konden die Duitsers allemaal zo verknocht zijn aan Hitler? Hopelijk kijkt u naar alles wat we hier posten, maar nogmaals, dit is zo'n gesprek waar je ongelooflijk veel kan uithalen. Waardoor we misschien beter begrijpen waarom die Duitsers zich lieten ringeloren. En waarom hij voor sommigen zo'n 'groot' leider was (zelfzeker, charismatisch,...)
Keizerspopulisme
Voor onze laatste duik in de geschiedenis gaan we enkele eeuwen verder terug. Er zijn ongetwijfeld tientallen voorbeelden die we nog zouden kunnen aanhalen, maar er was een bepaald aspect dat tot nu toe onderbelicht was. De laatste video die we zagen lijkt uitstekend om de belangrijkste kenmerken die we tot nu toe hebben behandeld duidelijk te maken, maar toch misten we nog één kenmerk, de verlichte despoot die werkelijk iets voor het volk doet (om welke reden dan ook) Machthebbers, leiders, keizers,.... die overduidelijk in een machtpositie zitten, maar hun macht gebruiken om, al naargelang je het bekijkt, de bevolking te helpen of de tactische populist uit te hangen. Iemand als Cajus Julius Caesar bijvoorbeeld, die een heldenstatuut verkreeg van een groot deel van het Romeinse populus, maar tegelijk met wantrouwen bekeken werd door de 'verdedigers' van de republiek, die hun eigen aristocratische belangen wilden vrijwaren.
De voorlaatste video (het heilige huisje moest nog komen, weet u nog?) belicht dan ook het populistisch aspect van politieke helden/leiders dat positieve gevolgen kan hebben. Leiders die - al dan niet ogenschijnlijk - het opnemen voor het volk. En tegelijk daardoor ook macht verwerven. Waardoor een wat grijze zone ontstaat. Zijn dit nu brood en spelen om de persoonlijke ambitie te helpen? Of is dit daadwerkelijke hulp?
Voor onze laatste duik in de geschiedenis gaan we enkele eeuwen verder terug. Er zijn ongetwijfeld tientallen voorbeelden die we nog zouden kunnen aanhalen, maar er was een bepaald aspect dat tot nu toe onderbelicht was. De laatste video die we zagen lijkt uitstekend om de belangrijkste kenmerken die we tot nu toe hebben behandeld duidelijk te maken, maar toch misten we nog één kenmerk, de verlichte despoot die werkelijk iets voor het volk doet (om welke reden dan ook) Machthebbers, leiders, keizers,.... die overduidelijk in een machtpositie zitten, maar hun macht gebruiken om, al naargelang je het bekijkt, de bevolking te helpen of de tactische populist uit te hangen. Iemand als Cajus Julius Caesar bijvoorbeeld, die een heldenstatuut verkreeg van een groot deel van het Romeinse populus, maar tegelijk met wantrouwen bekeken werd door de 'verdedigers' van de republiek, die hun eigen aristocratische belangen wilden vrijwaren.
De voorlaatste video (het heilige huisje moest nog komen, weet u nog?) belicht dan ook het populistisch aspect van politieke helden/leiders dat positieve gevolgen kan hebben. Leiders die - al dan niet ogenschijnlijk - het opnemen voor het volk. En tegelijk daardoor ook macht verwerven. Waardoor een wat grijze zone ontstaat. Zijn dit nu brood en spelen om de persoonlijke ambitie te helpen? Of is dit daadwerkelijke hulp?
De gevallen engel
Zoals beloofd eindigen we met een laatste heilig huisje. Voor wie niet goed opgelet zou hebben; vandaag hadden we het over het heldendom in het politieke veld. Wat voor persoonlijkheden daar het best voor geschikt zijn (tip: zelfzekerheid helpt) Hoe de dynamiek er één is tussen 'leider' en 'volk' waarbij beiden meewerken aan de mythevorming. Hoe een kleine dosis angst kan helpen om ofwel mogelijke dissidenten die de ballon zouden kunnen doorprikken de mond te snoeren, ofwel de mensen een soort 'streng vader'-gevoel te geven. Vadertje Staat zal goed voor je zorgen, maar als je niet luistert, zwaait er wat. Wie braaf is krijgt lekkers, wie stout is... Maar waarom een echte heldenstatus niet té veel uit angst mag en kan geboren worden.
Ook de afgunst van zelfverklaarde aristocratie voor volkshelden werd in de verf gezet met het Caesarverhaal. Er is niks gevaarlijker dan iemand die alle hoop van het volk krijgt en ze daarna nog daadwerkelijk kan geven wat ze willen. Hij of zij zou wel eens te machtig kunnen worden voor degenen die zich in het diepst van hun hart beter voelen dan de rest. Veel liever zou men de held van zijn voetstuk zien vallen zodat het 'volk' zijn zoektocht naar leiders die iets willen veranderen opgeeft en tegelijk mogelijke kandidaten voor deze rol geen achterban verkrijgen.
Als laatste gaan we letterlijk in de richting van de heiligheid. In oude tijden was de clerus op zijn minst even machtig als de wereldlijke macht. Politieke leiders konden je het leven zuur maken. God (en bij uitbreiding priesters) stuurden je naar de hel voor eeuwige verdoemenis. De machtspositie mag dan al niet meer zijn wat ze ooit was voor de Kerk, maar desondanks kan ze nog altijd genieten van een grote schare gelovigen die ze weet te binden aan hun clubje. Het heldendom is allesbehalve vreemd voor de clerus. Als main protagonist is er uiteraard J to the Z aka The Christ, maar daarnaast kent ze nog een schier oneindig aantal bijrolfiguren. De katholieke kerk heeft altijd veel heiligen gehad en deze hadden vroeger zowat dezelfde functie als helden in het oude Griekenland. Voorbeelden die je konden inspireren over 'hoe het moet'. Waarbij hoe het moet vaak betekende dat je je geloof diende te belijden ondanks de hete pook die doorheen je endeldarm brandde. Of zoiets.
In moderne tijden hebben de meeste mensen iets minder een boodschap aan deze mythische bijrollen, maar toch had de Kerk in nog niet zo lang vervlogen tijden zo'n heldin gevonden. Iemand die een idool werd binnen en buiten die kerkgemeenschap. Wiens heldenrol afstraalde op de kerk en aangaf dat ondanks de rijke landerijen, subsidies en seksuele penitenties met kleine stoute jongetjes, de kerk over het algemeen toch een schoon instituut was. Moeder Teresa, de engel van Calcutta...
Zoals beloofd eindigen we met een laatste heilig huisje. Voor wie niet goed opgelet zou hebben; vandaag hadden we het over het heldendom in het politieke veld. Wat voor persoonlijkheden daar het best voor geschikt zijn (tip: zelfzekerheid helpt) Hoe de dynamiek er één is tussen 'leider' en 'volk' waarbij beiden meewerken aan de mythevorming. Hoe een kleine dosis angst kan helpen om ofwel mogelijke dissidenten die de ballon zouden kunnen doorprikken de mond te snoeren, ofwel de mensen een soort 'streng vader'-gevoel te geven. Vadertje Staat zal goed voor je zorgen, maar als je niet luistert, zwaait er wat. Wie braaf is krijgt lekkers, wie stout is... Maar waarom een echte heldenstatus niet té veel uit angst mag en kan geboren worden.
Ook de afgunst van zelfverklaarde aristocratie voor volkshelden werd in de verf gezet met het Caesarverhaal. Er is niks gevaarlijker dan iemand die alle hoop van het volk krijgt en ze daarna nog daadwerkelijk kan geven wat ze willen. Hij of zij zou wel eens te machtig kunnen worden voor degenen die zich in het diepst van hun hart beter voelen dan de rest. Veel liever zou men de held van zijn voetstuk zien vallen zodat het 'volk' zijn zoektocht naar leiders die iets willen veranderen opgeeft en tegelijk mogelijke kandidaten voor deze rol geen achterban verkrijgen.
Als laatste gaan we letterlijk in de richting van de heiligheid. In oude tijden was de clerus op zijn minst even machtig als de wereldlijke macht. Politieke leiders konden je het leven zuur maken. God (en bij uitbreiding priesters) stuurden je naar de hel voor eeuwige verdoemenis. De machtspositie mag dan al niet meer zijn wat ze ooit was voor de Kerk, maar desondanks kan ze nog altijd genieten van een grote schare gelovigen die ze weet te binden aan hun clubje. Het heldendom is allesbehalve vreemd voor de clerus. Als main protagonist is er uiteraard J to the Z aka The Christ, maar daarnaast kent ze nog een schier oneindig aantal bijrolfiguren. De katholieke kerk heeft altijd veel heiligen gehad en deze hadden vroeger zowat dezelfde functie als helden in het oude Griekenland. Voorbeelden die je konden inspireren over 'hoe het moet'. Waarbij hoe het moet vaak betekende dat je je geloof diende te belijden ondanks de hete pook die doorheen je endeldarm brandde. Of zoiets.
In moderne tijden hebben de meeste mensen iets minder een boodschap aan deze mythische bijrollen, maar toch had de Kerk in nog niet zo lang vervlogen tijden zo'n heldin gevonden. Iemand die een idool werd binnen en buiten die kerkgemeenschap. Wiens heldenrol afstraalde op de kerk en aangaf dat ondanks de rijke landerijen, subsidies en seksuele penitenties met kleine stoute jongetjes, de kerk over het algemeen toch een schoon instituut was. Moeder Teresa, de engel van Calcutta...
Christopher Hitchens was een rabiate anti-theist/atheist die uiteraard maar al te graag dit heilige huisje deed sneuvelen. Iets wat uiteraard best in overweging wordt genomen bij het bekijken van dit laatste filmpje. Maar de boodschap die we hier vooral uit willen trekken, is er één van proportie en nuance. Een zwaluw maakt de lente niet. Een heldhaftige daad maakt je geen perfecte held. En omgekeerd. Je hoeft geen mythische held te zijn om een (kleine) daad van heldhaftigheid te stellen.
Problematisch wordt het wanneer iemand omwille van zijn of haar goede werken opeens onbekritiseerd zijn of haar agenda kan overbrengen naar de volgelingen. Zo is het bij celebrity-helden, politieke helden, religieuze helden,... Ons verlangen naar goedheid, heldhaftigheid, sterkte en schoonheid mag en moet ons inspireren. Maar het mag, ons inziens, niet verpersoonlijkt worden in een idool of afgod. Goden maken immers geen fouten. En liefde en geloof zijn altijd een beetje blind voor de fouten die er toch zijn. De schuld ligt zoals zo vaak niet enkel bij de held van dienst. Maar ook wij die hem of haar op dat voetstuk plaatsen. Of degenen achter de held die garen proberen spinnen met het aureool van perfectie.
Neen, moeder Teresa was geen perfecte engel. Ze was een vrouw die met haar wereldbeeld iets probeerde te doen (hoe goed of fout dat wereldbeeld dan wel moge zijn) Martin Luther King bedroog zijn vrouw (zoals later is uitgekomen) maar inspireerde wel mensen met zijn acties en speeches. Nelsen Mandela liet ook wel eens een scheet. Franciscus van Assissi haatte ook muggen. Niemand is goddelijk perfect. Begrijp ons niet verkeerd; laat je gerust inspireren door wat jij aanziet als een heldendaad. Maar. Als er één ding is dat we vandaag hebben proberen overbrengen: verkoop nooit ofte nimmer je ziel aan een held.
Volgende aflevering in deze reeks (normaal gezien de laatste) kijken we naar helden als archetype en gaan we op zoek naar de held in ons zelf.
Problematisch wordt het wanneer iemand omwille van zijn of haar goede werken opeens onbekritiseerd zijn of haar agenda kan overbrengen naar de volgelingen. Zo is het bij celebrity-helden, politieke helden, religieuze helden,... Ons verlangen naar goedheid, heldhaftigheid, sterkte en schoonheid mag en moet ons inspireren. Maar het mag, ons inziens, niet verpersoonlijkt worden in een idool of afgod. Goden maken immers geen fouten. En liefde en geloof zijn altijd een beetje blind voor de fouten die er toch zijn. De schuld ligt zoals zo vaak niet enkel bij de held van dienst. Maar ook wij die hem of haar op dat voetstuk plaatsen. Of degenen achter de held die garen proberen spinnen met het aureool van perfectie.
Neen, moeder Teresa was geen perfecte engel. Ze was een vrouw die met haar wereldbeeld iets probeerde te doen (hoe goed of fout dat wereldbeeld dan wel moge zijn) Martin Luther King bedroog zijn vrouw (zoals later is uitgekomen) maar inspireerde wel mensen met zijn acties en speeches. Nelsen Mandela liet ook wel eens een scheet. Franciscus van Assissi haatte ook muggen. Niemand is goddelijk perfect. Begrijp ons niet verkeerd; laat je gerust inspireren door wat jij aanziet als een heldendaad. Maar. Als er één ding is dat we vandaag hebben proberen overbrengen: verkoop nooit ofte nimmer je ziel aan een held.
Volgende aflevering in deze reeks (normaal gezien de laatste) kijken we naar helden als archetype en gaan we op zoek naar de held in ons zelf.
Extra