Now, the American people have got to go about their business. We cannot let the terrorists achieve the objective of frightening our nation to the point where we don't conduct business, where people don't shop.
George W. Bush, persconferentie 11 oktober 2001
In momenten van crisis, wanneer de rampspoed aan onze deur staat, de wanhoop om de hoek komt kijken en de zon dreigt onder te gaan in het avondland van onze natie, is er altijd één man waar je op kan rekenen. Eén iemand die het onheil kan trotseren. Eén iemand die ons doorheen duistere valleien kan leiden en ons, net wanneer de vonk van 's mensens hoop dreigt uit te doven, leidt tot verlossing van een zekere ondergang.
Die superman of vrouw is beter gekend onder de naam: de Consument.
Die superman of vrouw is beter gekend onder de naam: de Consument.
Er is niks mis met het kopen van een paar schoenen. Niks mis met het aanschaffen van eten om je te voeden en drinken om je te laven. Niks mis met plezier maken. Ontspanning. Recreatie. Zolang je het met mate doet, zoals men er dan gauw bij zegt. Zodat je niet verandert in respectievelijk Imelda Marcos, Billy Turf, Zatte Rita en ontelbare ander archetypes van schadende overdaad. Het lijkt moeilijk om te peilen naar wat 'te veel' is. Toch niet als we ons eigen leven onder de loep nemen. Te veel is immers meer iets wat anderen doen. Hoeveel is genoeg? En wat voor invloed heeft dit op onze economie?
Consumptie is de motor van onze economie
U heeft het ongetwijfeld al verschillende keren gehoord. De economie draait op het vertrouwen van consumenten. Mensen die niet te veel nadenken over een aankoop. Mensen die hun uitgaven niet uitstellen, maar hun kapitaal (al dan niet geleend) uitgeven aan de goederen die geproduceerd worden door de industrie. Die daarop zelf weer vertrouwen krijgt om te investeren (met een goeie return on investment in het vooruitschiet) en ervoor zorgt dat de cirkel van de economie door blijft draaien.
Hoe meer we dus consumeren, hoe beter die cirkel en dus ons systeem draait. Geld moet immers rollen, zoals het adagium vertelt. En daar durft het schoentje wel eens te wringen in tijden van crisis. Mensen worden té voorzichtig. Net wanneer het economisch stelsel op zwakke benen wat loopt aan te modderen, gaan wij met ons uitstelgedrag de situatie nog wat aggraveren. Hoe durven we! In plaats van gewoon verder te gaan met aankopen. Onze burgerlijke plicht. Zodat die verdraaide economie terug goed komt. Consumeren. Niks mis mee. Toch?
Consumptie is de motor van onze economie
U heeft het ongetwijfeld al verschillende keren gehoord. De economie draait op het vertrouwen van consumenten. Mensen die niet te veel nadenken over een aankoop. Mensen die hun uitgaven niet uitstellen, maar hun kapitaal (al dan niet geleend) uitgeven aan de goederen die geproduceerd worden door de industrie. Die daarop zelf weer vertrouwen krijgt om te investeren (met een goeie return on investment in het vooruitschiet) en ervoor zorgt dat de cirkel van de economie door blijft draaien.
Hoe meer we dus consumeren, hoe beter die cirkel en dus ons systeem draait. Geld moet immers rollen, zoals het adagium vertelt. En daar durft het schoentje wel eens te wringen in tijden van crisis. Mensen worden té voorzichtig. Net wanneer het economisch stelsel op zwakke benen wat loopt aan te modderen, gaan wij met ons uitstelgedrag de situatie nog wat aggraveren. Hoe durven we! In plaats van gewoon verder te gaan met aankopen. Onze burgerlijke plicht. Zodat die verdraaide economie terug goed komt. Consumeren. Niks mis mee. Toch?
John Zerzan, de centrale figuur in deze documentaire, pleit in zijn kritiek op de Westerse consumptiemaatschappij voor een radicale ommekeer. Zijn anarcho-primitivisme doet denken aan Rousseau; de beschaving is een corrumperende factor die ons vervreemd van onze natuurlijke staat van gelukzaligheid. Elk greintje van technologische verworvenheden moet afgezworen worden ten voordele van een jager-verzamelaar-bestaan, waarin we allemaal lang en gelukkig leven. Wel, op zijn minst toch zeker gelukkig.
Echte Zerzan-adepten zullen waarschijnlijk de banbliksems bovenhalen voor deze kort-door-de-bocht-beschrijving van hun guru, maar gelukkig bestaat er een comment-functie waarbij u dit euvel uit de wereld kan helpen en uw medemens kan helpen om een meer genuanceerde blik te verwerven. Of u kan de commentfunctie ook gebruiken om 'Development, development, development, development,....' een duizendtal keer te spammen.
De MTV-achtige montage, mantrische herhalingen en algemene ritmiek geeft ons inziens uitstekend het oppervlakkig aspect weer van een uit de hand gelopen repetitief consumentisme. In hoeverre Zerzan's boodschap moet gezien worden als zijn werkelijk toekomstvoorstel, weten we niet. Misschien is het eerder een antithese die elk aspect van onze maatschappij die dit in zijn ogen uit de hand gelopen gedrag voortbrengt, poogt te deconstrueren. Zelfs al voelen we niks voor de vooropgestelde ideeën van de man, dan kunnen we nog altijd stilstaan bij de problematiek. Een problematiek die we meestal instinctief aanvoelen maar graag onder de mat schuiven. Door echter stil te staan, kunnen we misschien nadenken over welke weg we dan wel uit zouden kunnen. Hoe klein die koersverandering ook is in ons eigen leventje.
Nog even dit. Een denkbeeld kunnen beschouwen zonder het te accepteren, is het kenmerk van een ontwikkelde geest. Deze uitspraak van Aristoteles lijkt ons aangewezen om in het achterhoofd te houden. Dat geldt eigenlijk altijd en overal, maar bovenstaande documentaire, met o.a. een schijnbaar kritiekloze adoratie voor Fidel, is een goed voorbeeld. Als Castro zegt dat zijn Cuba het meest democratische land ter wereld is, moeten we daar vooral toch eens hartelijk mee lachen. Niet dat er geen positieve zaken uit het Cubaanse voorbeeld te halen zijn, maar er zijn grenzen aan zoveel fideel geslijm. Een geluk dat u over zo'n ontwikkelde geest beschikt, die toelaat om met zo'n denkbeelden om te gaan. Onvoorwaardelijke fans van Fidel 'El Democratico' Castro: commenten maar!
De kiemen van de afvalberg
In 1932 schreef Bernard London een pamflet Ending the Depression Through Planned Obsolescence. In dit stuk pleit Londen voor het toepassen van zo'n 'geplande nutteloosheid' om de VS uit het zompige depressiemoeras, waarin het verzeild zat, te trekken. De productie van de industriële economie had volgens hem zo'n surplus bereikt, dat het organiseren van kopers belangrijker was geworden dan het stimuleren van makers. Er is/was meer dan genoeg. Alleen moesten de mensen overtuigd worden om vlug genoeg te kopen en dat in het belang van de economie. In de toenmalige depressie was er een overschot aan goederen, die door een achteruitgang in koopkracht echter niet meer gekocht konden worden, waardoor de prijzen zodanig zakten, dat nieuwe productie en investeringen allesbehalve aanlokkelijk waren. En in zo'n klimaat van onzekerheid stelden mensen dus hun aankopen nog meer uit. Waardoor nieuwe productie en investeringen enkel maar in risico leken toe te nemen. En de cirkel waar we eerder over spraken in omgekeerde richting zijn vernietigend werk deed.
London kwam dus met Planned Obsolescence uit zijn hoge hoed. Of in andere woorden: als de levensduur van producten kon verkort worden, zou de consumptie stijgen en minder uit infrequente pieken bestaan. Deze deels geplande economie zou volgens Bernard London productie en consumptie zodanig reguleren en aan elkaar aanpassen, opdat grotere productieoverschotten niet weer zouden leiden tot een nieuwe depressie-cyclus. Mensen kochten gewoon iets vlugger een iets betere versie van hun 'afgeschreven' goed dat London op zo'n moment 'dood' noemde. Iets wat ten dele inging tegen een van nature zuinig waardenpatroon dat veel mensen bezaten.
Een zin uit het pamflet die zijn logica uitbeeldt.
Echte Zerzan-adepten zullen waarschijnlijk de banbliksems bovenhalen voor deze kort-door-de-bocht-beschrijving van hun guru, maar gelukkig bestaat er een comment-functie waarbij u dit euvel uit de wereld kan helpen en uw medemens kan helpen om een meer genuanceerde blik te verwerven. Of u kan de commentfunctie ook gebruiken om 'Development, development, development, development,....' een duizendtal keer te spammen.
De MTV-achtige montage, mantrische herhalingen en algemene ritmiek geeft ons inziens uitstekend het oppervlakkig aspect weer van een uit de hand gelopen repetitief consumentisme. In hoeverre Zerzan's boodschap moet gezien worden als zijn werkelijk toekomstvoorstel, weten we niet. Misschien is het eerder een antithese die elk aspect van onze maatschappij die dit in zijn ogen uit de hand gelopen gedrag voortbrengt, poogt te deconstrueren. Zelfs al voelen we niks voor de vooropgestelde ideeën van de man, dan kunnen we nog altijd stilstaan bij de problematiek. Een problematiek die we meestal instinctief aanvoelen maar graag onder de mat schuiven. Door echter stil te staan, kunnen we misschien nadenken over welke weg we dan wel uit zouden kunnen. Hoe klein die koersverandering ook is in ons eigen leventje.
Nog even dit. Een denkbeeld kunnen beschouwen zonder het te accepteren, is het kenmerk van een ontwikkelde geest. Deze uitspraak van Aristoteles lijkt ons aangewezen om in het achterhoofd te houden. Dat geldt eigenlijk altijd en overal, maar bovenstaande documentaire, met o.a. een schijnbaar kritiekloze adoratie voor Fidel, is een goed voorbeeld. Als Castro zegt dat zijn Cuba het meest democratische land ter wereld is, moeten we daar vooral toch eens hartelijk mee lachen. Niet dat er geen positieve zaken uit het Cubaanse voorbeeld te halen zijn, maar er zijn grenzen aan zoveel fideel geslijm. Een geluk dat u over zo'n ontwikkelde geest beschikt, die toelaat om met zo'n denkbeelden om te gaan. Onvoorwaardelijke fans van Fidel 'El Democratico' Castro: commenten maar!
De kiemen van de afvalberg
In 1932 schreef Bernard London een pamflet Ending the Depression Through Planned Obsolescence. In dit stuk pleit Londen voor het toepassen van zo'n 'geplande nutteloosheid' om de VS uit het zompige depressiemoeras, waarin het verzeild zat, te trekken. De productie van de industriële economie had volgens hem zo'n surplus bereikt, dat het organiseren van kopers belangrijker was geworden dan het stimuleren van makers. Er is/was meer dan genoeg. Alleen moesten de mensen overtuigd worden om vlug genoeg te kopen en dat in het belang van de economie. In de toenmalige depressie was er een overschot aan goederen, die door een achteruitgang in koopkracht echter niet meer gekocht konden worden, waardoor de prijzen zodanig zakten, dat nieuwe productie en investeringen allesbehalve aanlokkelijk waren. En in zo'n klimaat van onzekerheid stelden mensen dus hun aankopen nog meer uit. Waardoor nieuwe productie en investeringen enkel maar in risico leken toe te nemen. En de cirkel waar we eerder over spraken in omgekeerde richting zijn vernietigend werk deed.
London kwam dus met Planned Obsolescence uit zijn hoge hoed. Of in andere woorden: als de levensduur van producten kon verkort worden, zou de consumptie stijgen en minder uit infrequente pieken bestaan. Deze deels geplande economie zou volgens Bernard London productie en consumptie zodanig reguleren en aan elkaar aanpassen, opdat grotere productieoverschotten niet weer zouden leiden tot een nieuwe depressie-cyclus. Mensen kochten gewoon iets vlugger een iets betere versie van hun 'afgeschreven' goed dat London op zo'n moment 'dood' noemde. Iets wat ten dele inging tegen een van nature zuinig waardenpatroon dat veel mensen bezaten.
Een zin uit het pamflet die zijn logica uitbeeldt.
If we can afford to sink ships, that cost millions of dollars to construct, merely for the
purpose of giving target practice to the gunner, then surely we can afford to destroy other
obsolete and useless products in order to give work to millions and pull the country out of
the dire catastrophe in which it is now wallowing.
Het pamflet bestaat uit 8 digitale velletjes en bevat veel voer voor denken, mocht u de link overgeslagen hebben. En dan nu: video-om-de-moegelezen-mens-wat-respijt-te-geven-zonder-het-onderwerp-te-verlaten.
Er is een zekere kant van planned obsolescence die onderbelicht is tot nu toe. En dat is dat hij in bepaalde situaties perfect normaal dan wel logisch is. Voorbeeld: technisch zou een computer misschien tientallen jaren kunnen meegaan (en al zeker als we hem onderhouden en herstellen) maar het zou kunnen dat zo'n computer niet meer volstaat. Mensen die werken met foto of video-programma's. Of ingewikkelde rekenprogramma's die gigantische datasets te behandelen. Soms is nieuw echt wel beter. Wat als de techniek van het product zodanig geëvoludeerd is, dat de nieuwe verbeterde werking de vorige ruimschoots overstijgd?
Dat is dus niet het probleem. Het probleem komen we tegen wanneer we efficiëntie net dwarsbomen. Wanneer we moedwillig 'slechtere' producten maken zodat die vicieuze consumptiecirkel kan voortgezet worden. Wanneer de waarden die ons economisch systeem ons aanpraatten via pr en reclame, ons proberen veranderen in wegwerpmensen, die vanwege een hebbeding-verslaving een gigantische puinhoop achterlaten.
Stortbelt der fashionistas
Dat is dus niet het probleem. Het probleem komen we tegen wanneer we efficiëntie net dwarsbomen. Wanneer we moedwillig 'slechtere' producten maken zodat die vicieuze consumptiecirkel kan voortgezet worden. Wanneer de waarden die ons economisch systeem ons aanpraatten via pr en reclame, ons proberen veranderen in wegwerpmensen, die vanwege een hebbeding-verslaving een gigantische puinhoop achterlaten.
Stortbelt der fashionistas
Business offers graphic examples of the effect that may be produced upon the public by interested groups, such as textile manufacturers losing their markets. This problem arose, not long ago, when the velvet manufacturers were facing ruin because their product had long been out of fashion. Analysis showed that it was impossible to revive a velvet fashion within America. Anatomical hunt for the vital spot! Paris! Obviously! But yes and no. Paris is the home of fashion. Lyons is the home of silk. The attack had to be made at the source. It was determined to substitute purpose for chance and to utilize the regular sources for fashion distribution and to influence the public from these sources. A velvet fashion service, openly supported by the manufacturers, was organized. Its first function was to establish contact with the Lyons manufactories and the Paris couturiers to discover what they were doing, to encourage them to act on behalf of velvet, and to help in the proper exploitation of their wares.
An intelligent Parisian was enlisted in the work. He visited Lanvin and Worth, Agnes and Patou, and others and induced them to use velvet in their gowns and hats. It was he who arranged for the distinguished Countess This or Duchess That to wear the hat or the gown. And as for the presentation of the idea to the public, the American buyer or the American woman of fashion was simply shown the velvet creations in the atelier of the dressmaker or the milliner. She bought the velvet because she liked it and because it was in fashion.
The editors of the American magazines and fashion reporters of the American newspapers, likewise subjected to the actual (although created) circumstance, reflected it in their news, which, in turn, subjected the buyer and the consumer here to the same influences. The result was that what was at first a trickle of velvet became a flood. A demand was slowly, but deliberately, created in Paris and America. A big department store, aiming to be a style leader, advertised velvet gowns and hats on the authority of the French couturiers, and quoted original cables received from them. The echo of the new style note was heard from hundreds of department stores throughout the country which wanted to be style leaders too. Bulletins followed despatches. The mail followed the cables. And the American woman traveler appeared before the ship news photographers in velvet gown and hat.
The created circumstances had their effect. “Fickle fashion has veered to velvet,” was one newspaper comment. And the industry in the United States again kept thousands busy.
Dit stuk uit Propaganda door public relations-pionier Edward Bernays geeft een perfect voorbeeld van een ander machtig aspect dat planned obsolescence verder in de hand werkt. Naast het 'slechter' maken van producten, kan je mensen ook een koopdrang geven. En daarvoor is 'mode' één van de dankbaarste maatschappelijke fenomenen ter wereld. Mode zorgt ervoor dat mensen regelmatig nieuwe dingen kopen. Wat je hebt is immers niet meer 'in' en heeft dus nood aan vervanging. De wereld van textiel is op dat vlak het schoolvoorbeeld waar er elk jaar twee mode-seizoenen zijn om opnieuw de kleerkasten te vullen met nieuwe spullen. Je kan toch niet elke week hetzelfde dragen!?
Los van enig waarde-oordeel, lijkt het een feit dat zo'n modieus consumentisme grotendeels aangepraat wordt. We worden gemanipuleerd om deze normen aan te nemen. Maar goed, het is allemaal ten voordele van de economische zaak, dus dan mag, meer zelfs, moet het maar. Het is niet dat die nieuwe waarden nefast zijn of zo...
Los van enig waarde-oordeel, lijkt het een feit dat zo'n modieus consumentisme grotendeels aangepraat wordt. We worden gemanipuleerd om deze normen aan te nemen. Maar goed, het is allemaal ten voordele van de economische zaak, dus dan mag, meer zelfs, moet het maar. Het is niet dat die nieuwe waarden nefast zijn of zo...
Tijd voor een ander vaatje
Op = op. En deze manier van werken en leven vreet steeds meer rond zich heen alsof het een hondsdolle terrier met vraatzucht was. Eén die overal prooien ziet en zijn tanden in wil zetten. De waarden van de consumptiewereld zijn grotendeels gecreëerd vanuit de noodzaak die men voelde om op deze manier de economie draaiende te houden. Volgens diezelfde logica zouden we allemaal apetrots moeten zijn op de gigantische stortbelten en plastic eilanden ter grootte van de staat Texas in de Stille Oceaan. Teken van groei en vooruitgang! En is real life ukrainian barbie gewoon een baken van een nieuwe spiritualiteit die het oppervlakkig consumentisme omarmt.
Toch is er reden om hoopvol te zijn. Zo zijn er verschillende initiatieven die aantonen dat meer en meer mensen zich vragen beginnen stellen bij deze gevestigde ideeën. Zo is er Benito Muros is Spanje wiens organisatie OEP electrics net een nieuwe eeuwigdurende lamp op de markt heeft gebracht. Zo zijn er onder meer verschillende Freecycle website die in Belgische steden (en daarbuiten) ontstaan zijn en steeds meer mensen in contact brengen met elkaar in het uitwisselen van tweedehands goederen. Zo worden er her en der herstel-bijeenkomsten georganiseerd om oude spullen een tweede leven te geven. En zijn er steeds meer websites die ideeën samenbrengen van zo'n nieuwe ethos. Zoek op het net maar eens naar termen als 'frugal' en 'sustainable'. Zoals het interview van Muros ook aangeeft, zal de eerste verandering echter gebeuren bij de 'consument' zelf. Bedrijven, of ze nu in productie zitten of distributie, zitten vaak te vast aan wat ze kennen. Dit is meer dan ooit een wereld voor grass roots initiatieven. Met de massale distributie van informatie en kennis via een game changer als het internet, hebben mensen de mogelijkheid om gesterkt te worden en elkaar aan te steken met een dosis gezonde creativiteit. En ook die economie kan groeien. Zij het dat die laatste groei er één zou kunnen zijn van kwantiteit en vooral kwaliteit. Want die laatste groei is werkelijk oneindig.
Op = op. En deze manier van werken en leven vreet steeds meer rond zich heen alsof het een hondsdolle terrier met vraatzucht was. Eén die overal prooien ziet en zijn tanden in wil zetten. De waarden van de consumptiewereld zijn grotendeels gecreëerd vanuit de noodzaak die men voelde om op deze manier de economie draaiende te houden. Volgens diezelfde logica zouden we allemaal apetrots moeten zijn op de gigantische stortbelten en plastic eilanden ter grootte van de staat Texas in de Stille Oceaan. Teken van groei en vooruitgang! En is real life ukrainian barbie gewoon een baken van een nieuwe spiritualiteit die het oppervlakkig consumentisme omarmt.
Toch is er reden om hoopvol te zijn. Zo zijn er verschillende initiatieven die aantonen dat meer en meer mensen zich vragen beginnen stellen bij deze gevestigde ideeën. Zo is er Benito Muros is Spanje wiens organisatie OEP electrics net een nieuwe eeuwigdurende lamp op de markt heeft gebracht. Zo zijn er onder meer verschillende Freecycle website die in Belgische steden (en daarbuiten) ontstaan zijn en steeds meer mensen in contact brengen met elkaar in het uitwisselen van tweedehands goederen. Zo worden er her en der herstel-bijeenkomsten georganiseerd om oude spullen een tweede leven te geven. En zijn er steeds meer websites die ideeën samenbrengen van zo'n nieuwe ethos. Zoek op het net maar eens naar termen als 'frugal' en 'sustainable'. Zoals het interview van Muros ook aangeeft, zal de eerste verandering echter gebeuren bij de 'consument' zelf. Bedrijven, of ze nu in productie zitten of distributie, zitten vaak te vast aan wat ze kennen. Dit is meer dan ooit een wereld voor grass roots initiatieven. Met de massale distributie van informatie en kennis via een game changer als het internet, hebben mensen de mogelijkheid om gesterkt te worden en elkaar aan te steken met een dosis gezonde creativiteit. En ook die economie kan groeien. Zij het dat die laatste groei er één zou kunnen zijn van kwantiteit en vooral kwaliteit. Want die laatste groei is werkelijk oneindig.